Rzeczpospolita Obojga Narodów. Dzieje agonii. Tom 3

'Dzieje agonii', część trzecia trylogii 'Rzeczpospolita Obojga Narodów' (opublikowana w 1972 roku), opisuje dramatyczne dla naszej historii lata 1696-1795, nasilający się proces upadku państwa prowadzący do tragicznego końca. Sprzyjało temu burzliwe panowanie Augusta II zwanego Mocnym (1697-1706, 1709-1733) i jego syna Augusta III (1733-1763) z saskiej dynastii Wettinów, przeplecione krótkotrwałymi epizodami rządów Stanisława Leszczyńskiego (1704-1709 i 1733-1736). Wykorzystując prywatę magnatów, bezsilność zrywanych sejmów, Rosja skutecznie przeciwstawiła się próbom reform ustroju, stając się gwarantem istniejącej w Rzeczypospolitej sytuacji. Objęcie tronu przez Stanisława Augusta Poniatowskiego (1764-1795), rzecznika reform i wzmocnienia państwa, doprowadziło do wybuchu konfederacji barskiej (1768-1772), po którym nastąpił pierwszy rozbiór Rzeczypospolitej między Rosję, Prusy i Austrię. Dalsze dzieło wewnętrznej odbudowy kraju obaliły konfederacja targowicka (1792) i interwencja wojsk rosyjskich zakończona drugim rozbiorem Rzeczypospolitej. W ślad za klęską powstania kościuszkowskiego (1794) nastąpił trzeci rozbiór i abdykacja króla (1795) oraz utrata państwowości na ponad stulecie. Według Pawła Jasienicy kraj zgubiły grzechy dawnej historii. 'Od wygaśnięcia Piastów aż po dni Stanisława Augusta interesy władzy i narodu zbyt często wyglądały jak dwie linie rozbieżne, niekiedy znajdowały się w ostrym konflikcie'.

Paweł Jasienica - Leon Lech Beynar, ps. Jasienica (ur. 10 listopada 1909 roku w Symbirsku, zm. 19 sierpnia 1970 roku w Warszawie) - polski pisarz historyczny, eseista i publicysta 'Tygodnika Powszechnego'. W czasie II wojny światowej oficer Armii Krajowej. W lipcu 1948 roku został aresztowany przez komunistyczny Urząd Bezpieczeństwa i wypuszczony na wolność dzięki interwencji Bolesława Piaseckiego. Wstąpił do Stowarzyszenia Pax, z ramienia którego w 1950 roku zarządzał stowarzyszeniem Caritas. Od grudnia 1959 roku jeden z wiceprezesów Związku Literatów Polskich. Był również współredaktorem 'Tygodnika Powszechnego' oraz działaczem i ostatnim prezesem Klubu Krzywego Koła (1962).