Palę Paryż

Palę Paryż to odpowiedź Jasieńskiego na wydaną w latach dwudziestych nowelę Paula Moranda Palę Moskwę. Jasieński uznał nowelę Moranda za paszkwil na Moskwę, stolicę proletariatu światowego. I postanowił odpowiedzieć... Postanowił spalić Paryż! Po raz pierwszy publikujemy oba utwory razem.

Palę Moskwę to frywolna nowela dotycząca spraw erotycznych, a konkretnie niemożności skonsumowania narastającej namiętności między Francuzem i Rosjanką, mieszkanką Moskwy, gdyż w słodkim tête-à-tête w jej pokoju (we wspólnym mieszkaniu) ciągle przeszkadza jakiś gość lub inny użytkownik tego samego lokalu.

Historia w Palę Paryż natomiast rozpoczyna się, gdy Pierre traci pracę w fabryce oraz miłość. Upokorzony i głodny snuje się po ulicach Paryża. Przypadkiem trafia do laboratorium, gdzie znajomy pokazuje mu probówki z bakterią dżumy. Zrozpaczony Pierre wykrada bakterię i wpuszcza ją do wodociągu. Ogarnięte epidemią miasto rozpada się na kilkanaście groteskowych państewek: Dzielnica Łacińska staje się niezależną republiką chińską, Hotel de Ville - żydowską, wyspa Cite - policyjną dyktaturą. W Belleville rządzą komuniści. Trwa permanentna wojna, wszyscy walczą o przetrwanie. W dzieje zagłady miasta wplecione są życiorysy poszczególnych bohaterów.

Jasieński tak jak kilkanaście lat później Albert Camus, precyzyjnie opisuje różne postawy wobec dżumy. Z ogarniętego epidemią Paryża ocaleli proletariusze zamknięci w więzieniu po burzliwych majowych demonstracjach. Wykorzystując sytuację i utrzymując resztę świata w przekonaniu, że w Paryżu wciąż szaleje dżuma, tworzą wzorcową republikę radziecką i pracując, przygotowują się do światowej rewolucji...

Za Palę Paryż Jasieńskiego deportowano z Francji, książka przyniosła mu jednak również sławę. Powieść drukował w odcinkach dziennik „L'Humanite”, w ZSRR pierwszy nakład 140 tys. egzemplarzy został wykupiony w ciągu kilku dni. W 2003 r. nakładem Éditions du Félin ukazało się kolejne wydanie Palę Paryż.