Mendel gdański

Utwór powstał w 1890 roku. W okresie tym pozytywistyczne, wzniosłe hasła asymilacji Żydów uległy zatarciu. Narastała nieufność i wrogość wobec wyznawców judaizmu. Orzeszkowa, autorka rozprawy „O Żydach i kwestii żydowskiej”, zdecydowała zwrócić się z apelem do pisarzy, by aktywnie sprzeciwili się haniebnej agresji. W 1890r. wystosowała do Marii Konopnickiej list, w którym prosiła, by 'czy prozą, czy wierszem, napisz jedną lub dziesięć kartek, słowo Twoje wiele zaważy, u wielu wiarę znajdzie, wiele uczuć wzbudzi, złych uśpi….' Odpowiedź Marii była natychmiastowa w maju tego roku w Przeglądzie Literackim (dodatku petersburskiego „Kraju”) ukazała się nowela zatytułowana „Mendel Gdański”.